ÇOCUKLARDA EMPATİ GELİŞİMİ…!

Empati, başka bir kişinin duygularını, içinde bulunduğu durum ve davranışları anlamak için kendimizi onun yerine koymak anlamına gelir. Sağlıklı ilişkilerin temelinde empati yatar. Ancak çocukluk döneminden itibaren bunu nasıl sağlayacağımızı bilmek önemlidir. Genel olarak, insanlar başkalarının fikir ve duygularını anlayabildiğinde daha arkadaş canlısı olurlar. Bilişsel yapının gelişmesiyle çocukların empati yetenekleri gelişir.

Empatinin temeli, hayatın ilk birkaç yılında atılmaktadır. Annenin çocuğuna gösterdiği sempati ve sevgi, çocuğun çevresine sempati ve özen göstermesini sağlar. Bebekler, doğumdan sonraki ilk yılda kendilerini değerli hissetme ve annelerinin onları her zaman sevip koruyacağına, etrafındakilere sevgi ve şefkat göstereceğine inanarak farkındalıklarının ve şefkatlerinin temelini atarlar. “Ben” kavramının gelişimi 18 – 24 ay aralığında başlamaktadır. Ancak “ben” diyebilen çocuklar, ben ve seni ayırt edebilir. Bu durum, onların iki yaşına gelmeden başkalarının duygu ve düşüncelerini anlamalarının zor olduğunu göstermektedir.

Anne ve Baba Olarak Ne Yapılabilir?

• Çocuğunuzun ne hakkında konuştuğunu anlamaya çalışın. Çocukla sohbet ederken, “Bu onun için ne anlama geliyor? Nasıl hissediyor?” gibi sorular sorabilirsiniz.
• Çocuğunuzu duygu ve düşüncelerini açıkça ifade ederek empati geliştirmeye teşvik etmek çok kıymetlidir. Çok yorucu bir günün sonunda çocuğunuzun parka gitme teklifini reddettiğinizde, nedenlerinizi ve duygularınızı da açıklayabilirsiniz.
• Ebeveynler her zaman çözüm bulmak ve akıl vermek zorunda değildir. Bu açıdan sadece çocuğunuzun yanında olduğunuzu göstermek yeterli olabilmektedir.

Çocuklar empati kurabilmeyi ailesinden, ebeveyninden veya sosyalleşerek sonradan öğrenirler. Anne ve babanın yüksek bir empati duygusuna sahip ve duyarlı çocuklar yetiştirmesi için ilk olarak kendilerinin örnek olması gerekir. Kendi duygularının önemsendiği ve duygularını anlamlandırmasını öğrenen çocuklar, etrafında bulunan insanlara karşı daha duyarlı olurlar.

• 1-2 yaşlarındaki bebekler, o anda yaşadığı duyguları anlamaya ve karşısındaki kişinin davranışını taklit etmeye çalışırlar.
• 2-3 yaş arasında bulunan çocuklar, duyguları taklit edebilmeye başlarlar.
• 3-5 yaş arasında, diğer insanların düşünce ve duygularının kendisinden farklı olduğunu görmeye ve bu kişilere yardım etmeye başlarlar.
• 6-9 yaş arası, empatinin tam olarak başladığı zamandır. Dilin gelişmesi ve soyut düşünme yeteneğinin gelişmesi ile empati yeteneği de artar.
• 10-12 yaşları arasında soyut düşünme becerileri ile yabancılara karşı empati geliştirebilirler. Dünyanın sorunları hakkında düşünmeye de başlayabilirler.

Çocuklarla sağlıklı iletişim içinde olmak empati gelişimde çok önemlidir. Çocukları dinlemenin ve onları anladığımızı hissettirmenin yanında, onlara saygı duyduğumuzu göstermek ve tutarlı olmak da çok büyük bir rol oynar. Suçlayıcı bir dil kullanmadan, çocukları tüm benlikleriyle kabul etmek gerekir.

Çocuklara bu konuda örnek olmak gerekir. Onların yerine kendimizi koymak, durumları bu şekilde gözden geçirmek ve empati kurma konusunda önce ebeveynlerin başarılı olabilmesi çok önemlidir.

Çiçek büyütmek ve hayvan beslemek empatiyi geliştirmek adına yararlıdır. Kendinden başka diğer canlıların varlığını bilmek, o varlıkların sorumluluğunu almak, ihtiyaçlarını görmek empati gelişimine katkı sağlar.

Hikayeler okuyarak, oradaki kahramanların duyguları üzerine çocuklarla konuşmak empatiyi geliştirmek için yararlıdır. Hikaye esnasında ”Sence burada ne hissetmiştir?”, “Onun yerinde olsan ne yapardın?” tarzında sorular çocukların karşısındakini anlayıp, kendisini ifade etmesi için yarar sağlar.

Sadece olumsuz duyguları değil, olumlu duyguları anlayabilmesi için de çocuklara destek olmak gerekir. Kendinden başka kişilerin tüm duygularını anlaması adına yardımcı olmak, üzüntülerini paylaşabildiği gibi mutlulukları ve başarıları da takdir edip paylaşabilmenin önemini de çocuklara hissettirmek gerekir.

Kendinden başka diğer insanların da varlığının farkında olan çocuklar yetiştirmek önemlidir. Önemli olan çocukların diğer insanların da bizim gibi duygularının, istek ve ihtiyaçlarının varlığını kabul etmesi ve anlayabilmesidir.

“Biz mutlu oluyorsak, diğer insanlar da mutlu olabilir.”

“Biz ağlıyorsak, üzülüyorsak diğer insanlar da üzülebilir.”

“Bizim istediğimiz her şeyi diğer insanlar da isteyebilir.”

Çocuklar okuldan eve bir sorun ile geldiğinde sorunu direk çözen değil, karşısındakini anlamak ve empati kurabilmesine yardımcı olabilmek adına çözüm yolları bulmasına yardımcı olan ebeveynler olmak gerekir. Çocuklar okul yaşamlarında akranları ile pek çok kez problem yaşayabilirler. Bunlar hayatla ilgili ilk deneyimleridir. Bu sebeple sorunu çözmeye çalışmasına izin vermek ve arkadaşının duygularını anlayabilmesi için yol gösterici olmak empatinin gelişimine katkı sağlar.

“Ağaç Yaşken Eğilir.” atasözünü unutmadan, küçük yaştan itibaren çocuğunuza birçok konuda olduğu gibi, bu konuda rol-model olmak ve her yönüyle onu desteklemek ilerideki tüm yaş dönemleri için yarar sağlayacaktır.

Ebru MUTLU ÖZDAMAR

Okul Öncesi Eğitimcisi