CUMHURİYET BAYRAMI COŞKUSUYLA: ÇOCUK ve DEMOKRASİ

• DEMOKRASİ NEDİR?
•  
• Bir şekilde ilişkide olduğumuz bu kavramı ne kadar iyi biliyoruz?
• Bu kavramı çocuklarımıza ne kadar iyi anlatabiliyoruz?
•  

Cumhuriyet’in 100. Yılına bir kala, gelişen ve değişen dünyanın sıklıkla sorguladığı bu soruları biz de düşünmeye başlamalıyız. Demokrasinin etkin bir şekilde amacına ulaşması, ancak demokrasinin ilke ve değerlerini bilen kişilerle gerçekleşebilir. Bu nedenle demokrasinin geleceği için çocuklar çok önemli rollere sahiptirler.

Çocuklarımızda demokrasi bilincinin oluşması, seçme-seçilme ve oy kullanma kültürünün kazandırılması, kendi sorunlarını kendi bakış açılarıyla ele aldıkları, katılım ve hoşgörü anlayışının aşılandığı, çoğulculuk, farklı inançlara saygı ve tartışma adabı ile birey ve bireyin önemini de içeren ilkelerin yerleştiği bir demokrasi bilincinin ve kültürünün oluşması büyük önem taşımaktadır.

Okul öncesi dönemde demokrasi, küçük çocukların kendi yaşamları hakkında kararlar verebilmeleri anlamına gelmektedir. Bu yaklaşım çocuklar için önemli olan hem özgüven gelişiminde, hem de yeteneklerinin gelişiminde bir araç görevi üstlenmektedir. Çocuklar demokratik bir yaklaşımda kendilerini tanımalarına ek olarak, sosyal ve grup bilinci ile ilgili de fikir sahibi olabilmektedirler.

Peki çocuklara demokrasiyi en basitçe nasıl anlatabiliriz?. .

Mesela sen ve dört arkadaşın bir oyun oynamak istiyorsunuz. Bazılarınız futbol, bazılarınız ise seksek oynamak istiyor. Bunun için oylama yapmaya karar veriyorsunuz. Oylama yapmayı, demokrasi olarak düşünebilirsin. Eğer en çok oy alan oyun oynanırsa, demokratik bir seçim yapmışsınız demektir. Yaptığınız oylamaya hepinizin katılması ve istediği oyunu seçmesi, demokrasinin bir örneğidir. Diyelim ki, yaptığınız oylamadan seksek kararı çıktı. 3 kişi seksek, 2 kişi futbol oynamayı istiyordu. Çoğunluk seksek isteyenlerde olduğu için seksek oynamaya karar verdiniz. Ancak futbol oynamak isteyen arkadaşın bu duruma itiraz etti ve seksek oynamayacağını söyledi.

Futbol oynamak için sana baskı yapmaya başladı. Sen de onun ısrarına dayanamadın ve oyunu seksek olarak değiştirdin. Bu durumda ise demokrasiden söz edemeyiz. Bu çok nettir. Peki her özgür seçim demokrasi midir? Bu da önemli bir soru. Şimdi de bunun üzerine bir düşünelim… Farz edelim ki, grubunuzdaki bir arkadaşınız, kendi kararlarına uymayan çocuklara kötü davranıyor ya da onları zor duruma düşürüyor.

Bu durumda, oylama yapılırken, o arkadaşınızdan korkarak, hepiniz onun istediğini kabul edebilirsiniz. Bu durumunda her arkadaşın özgürce seçim yapmış gibi görünebilir. Ancak aslında her arkadaşın korkarak seçim yapmıştır. Gerçekten istediğin için değil, korktuğun için yaptığın seçim, hiçbir zaman özgür sayılmaz. Bu durumda da demokrasiden söz edilemez. 

Demokrasi eğitiminde eğitim kuramcılarına göre, yetişkinler çocukların şu noktaları öğrenmelerini sağlayabilirler:

• Kendi kendini yönetebilmek
• Kendi yeteneklerine inanarak kendine güvenmek
• Başkalarına güvenmeyi öğrenmek
• Öğrenme için katılım sağlamak ve öğrenmede sabırlı olmak
• Kendi kararları ile ilgili sorumluluk alabilmek
• Liderlik yapmak ve başkalarının liderliğinde çalışmayı da başarabilmek
• İletişim becerileri kurabilmek
• Düşünme becerileri ile esaslı sorgulama yöntemleri geliştirebilmek
• Fikirlerinin önemsendiğini öğrenerek, kendi kararlarının farkına varmak
• Yeteneklerin ve bağımsızlıklarını geliştirmek
• Bir grup üyeliğinin anlamını öğrenmek
• Kendine ve diğerlerine saygı duymayı öğrenmek
• Kendi özel ilgi ve becerileri ile diğerlerinin ilgi ve becerilerini keşfetmek

Bu noktalara dikkat ederken unutulmaması gereken bir diğer konu da, çocukların model alarak öğrendiğidir. Dolayısıyla çocuklara demokrasi bilinci hakkında bir şeyler aşılarken, kendi davranışlarımıza da dikkat etmemiz önemlidir.

Davranışlarımızın, öğretmek istediğimiz ilkelerle uyum içinde olması gerekmektedir. Ayrıca bu ilkeleri kısa süreli değil, sistematik biçimde uzun süreli uygulamak en doğru yoldur. Aksi takdirde demokratik yöntemin etkileri kalıcı olamayacaktır. Çocuklarımızı problem çözmeye yönlendirmeyi, onlara başkalarının da hakları olduğunu, bireyselliği ve bir gruba ait olmayı aktarabilmeyi, okullarında sorumluluk almaları için onları her zaman desteklemeyi öncelikli hedeflerimiz arasında almalıyız.

21. Yüzyıl, kendi haklarına ve çevresindeki bireylerin haklarına duyarlı bireylerin yetişmesini önemseyen ebeveynlere ve eğitimcilere gereksinim duyuyor. Bireysel ve toplumsal haklar, demokrasi kavramı için erken çocukluk yıllarından itibaren üzerinde durulması gereken önemli bir sosyal olgudur. Küçük çocuklar içlerinde bulundukları gelişimsel dönemin özellikleri itibariyle ben-merkezcidirler, kendi gereksinimlerine odaklanmışlardır, kendileri ile ilgili her şey önemli ve önceliklidir. Ancak, sosyalleşme sürecinde çocukların başkalarının varlığını anlaması ve onların gereksinimlerine karşı farkındalık geliştirmesi de çok önemlidir.

• Tüm bunlar için ne yapabiliriz? Bunun için küçük bir öneri: Evde çocuklarınızla demokrasi oyunları oynayabilirsiniz. Belirlediğiniz bir yer sizin demokrasi duvarınız olsun. Bazı kararların alınmasında ailece oylama yapın ve oy sonuçlarını bu duvarda sergileyin. İzlenecek bir film, gidilecek bir müze, hafta sonu yapılacak yemek ve daha birçok konuda seçim yapabilir, yukarıda belirttiğimiz birçok kazanıma çocuğunuzun bu sayede sahip olması için vesile olabilirsiniz.
•  
•  
• Çoğunluğa göre hareket etme, eşitlik durumunda çözümler üretme, alternatif seçimler gerçekleştirme gibi bu oyunu zenginleştirmek sizlerin elinde.  Bazı anlarda bunu sözlü olarak da yapabilirsiniz. Zamanla ailenizin bir parçası olacaktır demokrasi oyunları. Çocuğunuzdan “Hadi oylayalım! / Hadi seçim yapalım o zaman…” şeklinde öneriler duymaya başlayacaksınız.  Bu sayede çocuklarımız,
•  

• Hayatta her istediğinin olamayacağını öğrenebilecekler,
• Çoğunluğun fikrine uyum sağlamaya küçüklükten alışacaklar,
• Ne istediğine karar vermeyi öğrenecekler,
• Ortak karar vermenin sorumluluğunu alacaklar,
• Düşüncelerinin önemli olduğu fikrini edinecekler,
• Başka fikirlere saygı duymanın önemini anlayabilecekler,
• İleride demokratik bir vatandaş olmanın temellerini atacaklar ve
• Birey ve toplum ilişkilerini dengelemeyi öğreneceklerdir.
•  

Barışa ve özgürlüklere duyulan tüm umutların gerçekleşmesi, çocuklarımızın demokrasi bilinci ile büyümesi dileklerimle…

Cumhuriyet Bayramımız kutlu olsun!

Ebru MUTLU ÖZDAMAR

Okul Öncesi Eğitimcisi